نقدی عملی بر شیوه های رایج تاریخ اندیشه نگاری در غرب - مجله پیکوشو

نویسنده کتاب، الن میک سینزوود در دهه های 80 و 90 میلادی عضو شورای سردبیری دو نشریه مشهور چپ، نیولفت ریویو و مانتلی ریویو بوده و تاثیر بسیاری بر بخش عمده ای از مناقشات درباره نظریه مارکسیستی داشته است. وود در ایران نیز متفکر شناخته شده ای است و دو کتاب از او با عنوان امپراتوری سرمایه و دموکراسی در برابر سرمایه داری با ترجمه حسن مرتضوی به فارسی منتشر شده است. طیف آثار الن میک سینز وود بسیار گسترده است، از آثار تاریخی درباب یونان باستان تا آثاری درباره اندیشه های سیاسی مدرن، نظریه سیاسی معاصر، مارکسیسم و ساختار و تکامل سرمایه داری مدرن. نخستین کتاب وی با عنوان ذهن و سیاست: رویکردی به معنای فردگرایی لیبرالی و سوسیالیستی در 1972 منتشر شد. در سال 1978 به همراه همسرش نیل وود (که در سال 2003 درگذشت) کتاب ایدئولوژی طبقاتی و نظریه سیاسی کهن: سقراط، افلاطون و ارسطو در بستر اجتماعی را منتشر کرد. الن میک سینز وود از 1984 عضو تحریریه نشریه نیولفت ریویو بود و این همکاری تا 1997 ادامه داشت. در سال 1986 کتاب مهم او با عنوان عقب نشینی از طبقه: یک سوسیالیسم حقیقی جدید منتشر شد. این کتاب که نقدی بر چپ های نوظهور پسامدرن و یکی از نخستین و نافذترین آثار در این زمینه است، برنده جایزه یادمان آیزاک دویچر شد.

آثار وود در زمینه یونان باستان همواره جذاب و خواندنی بوده اند. او اولین نظریه پرداز و تاریخ نگاری بود که نشان داد گسترش فلسفه یونان بیش از حضور بردگان مدیون حضور نیروی کار آزاد در جامعه آتنی بود. در کتاب شهروندان و اربابان که یکی از مهمترین آثار اوست نیز در همین راستا حرکت می نماید: آزادی دهقانان یونان از هر شکل بندگی یا از پرداخت خراج به ارباب یا دولت، برعکس هم قطارانشان در هر جای دیگر، همان چیزی بود که دریافت تازه ای از آزادی و آزادمرد را آفرید. (ص48) او اضافه می نماید آزادی دهقانان کل طیف وابستگی را در هم پیچید و دوگانه محض آزادی و بردگی را باقی گذاشت، که یکی صفت شهروندان و دیگری وضعیتی بود که هیچ شهروندی را نمی شد به آن فروکاست. وود به خوبی نشان می دهد که مفهوم یونانی الوثریا (آزادی) معنایی دیگر هم دارد: آزادی از ضرورت کارکردن برای دیگران، و این مفهوم نه به معنای آزادی از کار، بلکه آزادی کار است.

هر تمدن پیچیده ای که دولت و رهبری سازمان یافته دارد، ناگزیر از آفرینش اندیشه هایی درباره مناسبات بین رهبر و پیرو، حاکم و رعیت، فرمان روایی و فرمان برداری است. می توان این اندیشه ها را سیاسی خواند، خواه به شکل فلسفه روشمند باشند، خواه شعر، تمثیل یا ضرب المثل، شفاهی باشند یا مکتوب؛ اما موضوع این کتاب به نوع به راستی خاصی از اندیشه سیاسی بازمی گردد که در شرایط تاریخی به راستی خاصی در یونان باستان سربرآورد و بیش از دو هزار سال در جایی که اکنون اروپا نامیده می گردد و نیز در پایگاه های استعماری اش رشد کرد.

یونانیان با به کارگیری عقل انتقادی برای به پرسش دریافت پایه ها و مشروعیت قواعد اخلاقی سنتی و اصول حقوق سیاسی، نوعی متمایز و خاص خود از نظریه سیاسی یعنی آنالیز روشمند و تحلیلی اصول سیاسی را ابداع کردند که مملو از تعاریف پیچیده و مباحثات خالصانه بود. با وجود آنکه در دنیای غرب روش های دیگری نیز برای اندیشیدن درباره سیاست وجود داشته اند، آنچه اندیشه کلاسیک غربی شناخته می گردد، خواه باستانی یا مدرن، به سنتی از نظریه سیاسی تعلق دارد که یونانیان بنیان گذارش بودند.

موضوع این کتاب، تاریخ اجتماعی نظریه سیاسی از دوره باستان تا قرون وسطاست؛ اما مرز دوره قرون وسطا به ویژه اینکه این دوره چه زمانی به معنای دقیق کلمه به سرانجام می رسد، شاید بیش از حد محل بحث بوده است. تاریخ های نظریه سیاسی سرانجام قرون وسطا را اغلب یک سده یا بیشتر پس از این تاریخ می دانند.

در فصل اول، نویسنده بنیان های روش شناسی کتاب را به طور کامل آنالیز می نماید. در همان چند صفحه اول این فصل تعیین می گردد که هدف از نوشتن کتاب نقدی جدی بر روش تاریخ نگاری مکتب کمبریج به خصوص نماینده شاخص آن کوئنتین اسکینر و همچنین متن گرایی محافظه کارانه لئواشتراوس و شاگردانش است. فصل بعدی حاوی مطالب بیشتری درباره شرایط تاریخی خاصی به ویژه در آن است که پدیدآورنده نوعی باور به عاملیت انسانی بود که شرط لازم نظریه سیاسی است. در این فصل به طور انحصاری به شرایطی کلی پرداخته شده که یونان را از سایر تمدن های باستان متمایز کرد و زمینه را برای نظریه سیاسی فراهم آورد.

نویسنده ابتدای این فصل فضای کلی حاکم بر علوم سیاسی دانشگاه های امریکا را در میانه قرن بیستم توضیح می دهد: متخصصان دانشگاهی در دهه های 1960 و 1970 یعنی دوره احیای مطالعه نظریه سیاسی ـ بحث های بی سرانجامی درباره ماهیت و سرنوشت رشته خود داشتند، اما به طور کلی از نظریه پردازان سیاسی به ویژه در دانشگاه های امریکا انتظار می رفت که تقسیم مطالعات سیاسی به تجربی و هنجاری را بپذیرند. در یک سو علم سیاست واقعی قرار می گرفت که مدعی برخورد علمی با واقعیات زندگی سیاسی، چنان که هستند بود و در سوی دیگر نظریه که در برج عاج فلسفه سیاسی نشسته و درباره آنچه باید باشد و نه درباره آنچه هست، می اندیشید.

پولیس نه تنها شکل سیاسی متمایزی را به نمایش می گذاشت، بلکه سازمان یافتگی یگانه ای از مناسبات اجتماعی را هم تجسم می بخشید. دولت در سایر تمدن های برجسته معمولاً تجسم رابطه بین حاکمان و رعایا و در همان حال رابطه بین تصاحب کنندگان و تولیدکنندگان بود. در فصل سوم کتاب به پولیس یونان باستان پرداخته شده است.

در این کتاب به متون کلاسیک نظریه سیاسی پرداخته شده و سپس بر دولت غربی متمرکز شده است. این متون که ساخته و پرداخته اذهانی پرتوان اند و اغلب به قلم نویسندگانی تراز اول و صاحب سبک ادبی به نگارش درآمده اند، به نحو بی نظیری تاریخ سیاسی غرب را در دسترس ما قرار می دهند، و خواه و ناخواه مهر نازدودنی خود را بر فرهنگ مدرن و دنیا امروز ما زده اند. این متون به طور کلی، حاوی نظرات رایج طبقه حاکم بوده اند؛ و البته این بدان معنا هم هست که قدرت های امپراتوری ای که شاخه های خود را در اکناف دنیا می گستراندند، این افکار را با خود به همراه می بردند.

انتشارات لاهیتا کتاب شهروندان و اربابان نوشته الن میک سینزوود را با ترجمه یوسف صفاری در سال 1398 با تیراژ 1000 نسخه و قیمت 44 هزار تومان در 319 صفحه منتشر نموده است.