گردشگری پایدار چیست و چگونه به وجود آمد؟ - مجله پیکوشو

گردشگری به عنوان یکی از منابع در آمد و ایجاد اشتغال در سطح محلی می تواند راه حلی برای توسعه اقتصادی باشد. گردشگری به ویژه در زمانی که سود فعالیت های دیگر بخش های اقتصادی در حال کاهش باشد، جایگزین مناسبی برای آن ها و راهبردی برای توسعه است. امروز صنعت گردشگری به میزان ای در توسعه اقتصادی و اجتماعی کشورها اهمیت دارد که اقتصاد دانان آن را صادرات نامریی می نامند.

گردشگری همواره اثراتی را بر محیط زیست و جوامع مقصد می گذارد. این اثرات هم مثبت هستند و هم منفی. ولی توسعه گردشگری، بدون مدیریت اثرات آن، می تواند باعث آسیب به محیط زیست، فرهنگ و جامعه میزبان باشد. توسعه گردشگری پایدار، با مدیریت اثرات گردشگری بر محیط زیست، اقتصاد و جامعه مقصد، منابع مقصد را حفظ کرده و حتی باعث ارتقای آن ها نیز می شود. با ما همراه باشید تا در این مقاله، درباره گردشگری پایدار بیشتر بدانیم.

آنچه باید درباره گردشگری پایدار بدانیم

• گردشگری پایدار چیست؟
• گردشگری پایدار چگونه پدید می آید؟
• اصول گردشگری پایدار
• آینده مشترک ما
• کتاب های مرتبط با گردشگری پایدار

گردشگری پایدار چیست؟

گردشگری پایدار، با اتکا بر مفهوم توسعه پایدار، می خواهد صنعت گردشگری در عین سوددهی اقتصادی، کمترین تاثیر را بر جامعه میزبان و محیط زیست را داشته باشد. در قرن بیست و یکم، پیشرفت فناوری موجب می شود تا وقت انسان بیش از پیش آزاد شود و زمان بیشتری داشته باشد. به همین دلیل این قرن، قرن صنعت گردشگری نام گرفته است. به دلیل زیر ساخت های فناوری، فرهنگی، سیاسی، اجتماعی و اقتصادی ایجاد شده در قرن بیست و یکم، پدیده گردشگری یک واقعیت اجتناب ناپذیر در رفتار و عمل انسان برای ارضای روح کنجکاو او خواهد بود.

صنعت گردشگری از صنایعی است که در سال های اخیر به سرعت پیشرفته و در ردیف یکی از بزرگ ترین منابع درآمد جهان در آمده است. همچنین باید اضافه کرد که چرخه بزرگ پولی که به طور غیرمستقیم که دور محور صنعت گردشگری می چرخد، به مراتب مهم تر از درآمدهای مستقیم بر اقتصاد جهانی تاثیرگذار است. برای همین موضوع باید بر توسعه پایدار گردشگری تاکید داشت.

انتخاب شعار یا نماد در جهانی صنعتی بیش از آنکه هدفی تجاری را دنبال کند، هدفی فرهنگی است. در حقیقت انتخاب شعار تلنگری است برای توجه بیشتر و تمرکز روی موضوعات خاص، در این راستا گردشگری هم به عنوان شاخه ای میان رشته ای از انتخاب شعار برای اهداف بلند مدت و میان مدت خود بی بهره نیست و هرساله برای توجه بیشتر به اجزای گردشگری و موضوعات مرتبط و کمتر دیده شده درگردشگری از سوی سازمان جهانی جهانگردی شعاری برای روز جهانی جهانگردی (پنجم مهر) انتخاب می شود.

گاهی گردشگری ابزاری برای صلح و گفتگوی میان تمدن ها و گاهی گردشگری پیوند دهنده فرهنگ ها می شود. میزان سفر گردشگران در نمودارهای جهانی نشان می دهد که از 25 میلیون نفر در سال 1950 به 278 میلیون نفر در سال 1980، یک میلیارد و 18 میلیون نفر در سال 2016 رسیده است و انتظار می رود این رقم در سال 2030 به یک میلیارد و 800 میلیون نفر برسد.

گردشگری پایدار چگونه پدید می آید؟

با گسترده تر شدن صنعت گردشگری در منطقه ها مختلف جهان، برخی از کشورهای پیشرو در این صنعت با مسائلی ناشی از آثار نامطلوب بر منابع طبیعی، محیط زیست ، آلایندگی ها، الگوی مصرف و نظام های اجتماعی روبرو شده اند. امروزه با افزایش شمار گردشگران در سطح جهان و با هدف حفظ، حراست و حمایت از محیط زیست، ساختارهای اجتماعی، فرهنگ ها و آداب و رسوم، مفهوم تازه گردشگری پایدار مورد توجه عده زیادی قرار گرفته است. با رعایت گردشگری پایدار می توان تا حد ممکن به نکات مثبت گردشگری اضافه کرد و از نکات منفی آن کاست. توسعه پایدار شرط اساسی تامین زندگی امن و پایدار است که به منظور به حداقل رساندن اتلاف منابع، تخریب محیط زیست، و بی ثباتی اجتماعی تلاش می کند. توسعه پایدار، توسعه ای است که نیازهای نسل کنونی را بدون به مخاطره انداختن نسل های آینده، تامین می کند.

از آنجایی که گردشگری ارتباط مستقیم با انسان، فرهنگ و منابع دارد، مقوله ای به عنوان توسعه پایدار گردشگری در دهه های گذشته در جهان شکل گرفته است. توسعه پایدار گردشگری نیازمند صبر، تلاش و تعهد دراز مدت است. برای دستیابی به توسعه پایدار گردشگری به شاخص هایی اکولوژیکی، اقتصادی، اجتماعی، نهادی و فرهنگی که این شاخص ها در ارتباط با یکدیگر بوده و تاثیر متقابلی بر هم دارند، نیاز است.

گردشگری پایدار به معنای بازدید گردشگری از یک مکان یا مقصد و آسیب نرساندن یا هرچه کمتر آسیب رساندن و به طور کل حفظ آن است. گفته می شود از آنجایی که هر صنعتی پیامدهایی دارد، گردشگری نیز هرگز به طور کامل پایدار (یا بدون اثر) نخواهد، بود، ولی دست کم می تواند در جهت پایدارتر وسازگارتر شدن با محیط گام بردارد. اهمیت موضوع گردشگری پایدار در سطح جهان به میزان ای است که سال 2017 میلادی از سوی سازمان جهانی جهانگردی به عنوان سال جهانی گردشگری پایدار: ابزاری برای توسعه برگزیده شد.

به گفته دبیر کل سازمان جهانی گردشگری مشخص سال 2017 به نام سال جهانی گردشگری پایدار: ابزار توسعه فرصتی است بی نظیر برای یاری بیشتر گردشگری به تحقق مفهوم پایداری (از هر سه جنبه اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی) و موجب می شود آگاهی عمومی نسبت به ابعاد صنعتی که ارزش حقیقی آن اغلب دست کم گرفته می شود، افزایش یابد. 11 درصد از آمار اشتغال (مستقیم یا غیرمستقیم) در جهان متاثر از صنعت گردشگری است. تبلیغات فراوان و آمارهای مجذوب کننده از میزان کسب درآمد کشورها و اشتغال زایی ناشی از گردشگری، کشورها، منطقه ها دورافتاده و کمتر پیشرفته را هرچه بیشتر به فکر سرمایه گذاری در این زمینه می اندازد.

اصول گردشگری پایدار

برخی از خبرها و آسیب های اکولوژی و منابع در سطح جهانی نشان می دهد که سیاست گذاران و سرمایه گذاران کشور ها در حفظ و حراست از منابع گردشگری پیروز نبوده اند و لذا شکی نیست که متولیان و سیاست گذاران با همکاری ویژه کارشناسان، سرمایه گذاران بخش خصوصی و دولتی بر استحکام و توجه به منابع گردشگری تلاش کنند. چراکه در آینده ای نه چندان دور، ابزاری برای توسعه در دست نخواهند داشت، مگر با بهره گرفتن از شعار گردشگری پایدار؛ ابزاری برای توسعه هرچه بیشتر اقتصاد.

اصول گردشگری پایدار را می توان به شرح زیر بیان نمود:

• استفاده از ماهیت پایدارگونه منابع: حفظ و استفاده از منابع (طبیعی، اجتماعی و فرهنگی) بسیار حائز اهمیت و به معنای تجارت دراز مدت است.
• کاهش بیش از حد مصرف و اتلاف: که جلوی هزینه های بازسازی زیان های دراز مدت را گرفته و به کیفیت گردشگری یاری می کند.
• حفظ تنوع: حفظ و ارتقای تنوع طبیعی، اجتماعی و فرهنگی برای پایداری دراز مدت گردشگری اهمیت ویژه دارد و پایگاه انعطاف پذیری را برای گردشگری به وجود می آورد.
• برنامه ریزی : توسعه گردشگری که وارد یک چارچوب برنامه ریزی راهبردی محلی و ملی شده و تاثیرات محیط زیست را مد نظر قرار می دهد تا ماندگاری دراز مدت گردشگری را افزایش می دهد.
• حمایت از نظام اقتصاد محلی: گردشگری که تعداد زیادی از فعالیت های اقتصادی محلی را مورد حمایت و تحت پوشش خود و ارزش ها و هزینه های محیط زیست را مد نظر قرار می دهد. علاوه بر حمایت از این نظام های اقتصادی جلوی تخریب محیط زیست را می گیرد.
• مشارکت اجتماع های محلی: مشارکت کلی اجتماع های محلی در بخش گردشگری نه تنها به نفع خود آن ها و محیط زیست است، بلکه نوع تجربه گردشگری را بهبود می بخشد.
• مشاوره با افراد صاحب منفعت و عموم مردم: مشاوره بین صنعت گردشگری و اجتماع ها، سازمان ها و نهادهای محلی مهم است، البته در صورتی که کنار هم کار کنند و اختلاف نظر در منافع را کنار بگذارند.
• آموزش خدمه: آموزش خدمه که گردشگری پایدار را وارد روش های اشتغال می کند و در کنار آن استخدام خدمه محلی در تمامی مقاطع، سبب بهبود کیفیت گردشگری می شود.
• مسئولیت بازاریابی صنعت گردشگری: از آنجا که بازاریابی، اطلاعات کاملی را در اختیار گردشگران قرار می دهد، نه تنها سبب افزایش احترام نسبت به محیط فرهنگی، اجتماعی و طبیعی نواحی دیدنی می شود، بلکه رضایت مشتری را نیز افزایش می دهد.
• انجام تحقیق: پژوهش در حال پیشرفت و نظارت برآن از طریق صنعت با استفاده از تجزیه و تحلیل و جمع آوری موثر اطلاعات نه تنها به انسان در حل وفصل مسائل گردشگری یاری می رساند، بلکه مزایایی را برای مقاصد، صنعت و مشتریان در بر خواهد داشت.

جامعه جهانی کنونی متوجه این موضوع شده که گردشگری با شتاب باورنکردنی در حال توسعه و فراگیر شدن است. در نتیجه افزایش آگاهی افراد از تاثیرات محیطی، فرهنگی و اقتصادی گردشگری بر مقصدها باعث ایجاد نگاهی پایدار به شکل تئوری و عملی در مدیریت گردشگری شده است.

آینده مشترک ما

جامعه بین المللی در دهه 1960 میلادی به مسئله مهم توسعه پایدار علاقه مند شد و نگرانی هایی در زمینه تعادل بین توسعه اقتصادی و توسعه اجتماعی مطرح شد. سازمان ملل در سال 1984 میلادی، کمیسیون جهانی محیط و توسعه را تشکیل داد که این کمیسیون بیانیه ای با عنوان آینده مشترک ما (Our Common Futue) منتشر کرد که تعریف مشخصی برای توسعه پایدار ارائه کرد:

توسعه ای که بتواند نیازهای نسل فعلی را برآورد کند، بدون آن که توانایی نسل های آینده را در تامین نیازهای شان به مخاطره اندازد

جلسات مربوط به توسعه پایدار در سطح جهانی ادامه داشت تا در نشست سال 1992 در شهر ریودوژانیروی برزیل، دستورکار 21 به عنوان دستورالعملی بین المللی برای توسعه پایدار تصویب شد و به امضای رهبران 182 کشور جهان رسید. گردشگری در مفهوم پایداری در برگیرنده تفسیر معنایی خاص خود است. در این میان به وجود آمدن این مفهوم در ادبیات گردشگری حاصل تلاش در دستیابی به توسعه پایدار در تمامی زمینه های توسعه است. به ویژه بعد از اجلاس زمین در در ریودوژانیرو که دولت ها را به سمت توسعه ای پایدار هدایت کرد که حداقل زیان و لطمه را بر محیط زیست وارد کند. دستور جلسه این اجلاس جهانی در واقع شامل مجموعه ای از طرح ها عملی مفصل بود که نقش هر کشور در رسیدن به توسعه پایدار بیان می کرد. ازاین رو بر مبنای دستور این جلسه از سوی سازمان های بین المللی گردشگری در سطح جهان دستور جلسه 21 برای گردشگری منتشر شد که در آن نیاز به رسمیت شناختن نقش گردشگری را در فرایند توسعه مناسب گوشزد می کرد. این دستور جلسه ضرورت طرح عملی برای سازمان های گردشگری را در راستای به عمل در آوردن اصول گردشگری پایدار را پیش می کشید. در پی این فرایند اولین کنفرانس جهانی گردشگری پایدار در سال 1995 در مادرید برگزار گشت.

برخی از نکات مطرح شده در کنفرانس مادرید پیرامون گردشگری پایدار عبارت بودند از:

• توسعه گردشگری باید بر اساس معیارهای پایداری باشد. به این معنا که مسائل اکولوژیکی در بلند مدت، مسائل اقتصادی و تعهدات لازم نسبت به جنبه های اجتماعی و اخلاقی باید رعایت شود.
• ماهیت پایداری گردشگری مستلزم محیط های طبیعی، فرهنگی و انسانی است.
• گردشگری باید جنبه های فرهنگی، ارزشی و عناصر سنتی جوامع محلی را مد نظر داشت باشد.

به طور کلی این تلاش ها نشان از آن دارد که گردشگری بتواند در پردازش توسعه پایدار راهکاری عملی را شکل دهد. ازاین رو هدف اصلی در بسط معنایی گردشگری پایدار پیرامون ارائه روش های منطقی در بهره گیری از منابع طبیعی و انسانی و جلوگیری از به کارگیری غیرعلمی این منابع است. توسعه پایدار گردشگری دارای دو جنبه حفاظت از محیط زیست و منابع و میراث فرهنگی جوامع است. ازاین رو گردشگری پایدار باید با سیاست مشخص و مدونی به اجرا در بیاید تا بتواند حرکت امیدبخشی را در توسعه همه جانبه فضاهای جغرافیایی تضمین کند. گردشگری پایدار برای کارایی بالاتر در این زمینه دارای اصولی است که هماهنگ کننده اهداف و راهکارهای عملی راستا خواهد بود.

با اینکه گردشگری مقوله ای محوری در این دستورکار نبود، ولی بسیاری از دولت ها، توسعه پایدار را به شکلی پیروز در توسعه گردشگری به کار گرفتند. زیرا گردشگری پدیده ای است که از منابع طبیعی، فرهنگی و انسانی استفاده می کند و باید به بخشی از تلاش جهانی برای دست یابی به توسعه پایدار تبدیل شود. سازمان جهانی جهانگردی در سال 2004 میلادی اصول بنیادی را برای گردشگری پایدار معرفی کرد که جنبه های اقتصادی، محیطی، اجتماعی و فرهنگی گردشگری را دربر می گرفت. گردشگری پایدار به شمار میرود که:

• از منابع طبیعی به طور بهینه استفاده کند.
• به اصالت اجتماعی و فرهنگی اجتماعات میزبان احترام بگذارد.
• فعالیت های اقتصادی بلند مدت و سودآور را تضمین کند و منافع اجتماعی و اقتصادی تمامی افراد صاحب منفعت را مد نظر قرار دهد.

این دستورالعمل ها برای گردشگری بسیار پراهمیت و مفید هستند و باید این نکته را ذکر کنیم که برای سازمان جهانی جهانگردی برای پایداری اجتماعی و فرهنگی و پایداری محیط به یک میزان اهمیت قائل است.

هرچند امروزه نگاه ها به این سمت است که برای حفظ منابع گردشگری برای نسل های آینده، گردشگری باید پایدارتر شود، اما چالش های بسیار زیادی برای پیاده سازی راهبردهای گردشگری پایدار وجود دارد.

کتاب های مرتبط با گردشگری پایدار

اگر علاقه مند به کسب اطلاعات بیشتر هستید، کتاب هایی درباره گردشگری پایدار وجود دارد که باید حتما مطالعه کنید. کارشناسان گردشگری پایدار خواندن این کتاب ها را به همه علاقه مندان و فعالان صنعت گردشگری توصیه می کنند.

1. کسب و کار رو به توسعه سفر و گردشگری (The Exploding Business of Travel and Tourism)

• تالیف: الیزابت بکر (Elizabeth Becker)

صنعت گردشگری که با سرعت بسیار زیادی در حال تبدیل شدن به بزرگ ترین تجارت جهانی است، از هر 12 نفر در جهان که جویای کار هستند، یک نفر را در استخدام خود دارد. این صنعت همچنین 6.5 تریلیون دلار از اقتصاد جهان را تولید می کند. الیزابت بکر، در کتابی که در نوع خود پیشگام است، از این مسئله پرده بر می دارد که چگونه یک سرگرمی می تواند تبدیل به کسب و کاری بزرگ شود و کشورها، محیط زیست و میراث فرهنگی را تحت تاثیر قرار دهد.

2. توسعه سبز و تراولیسم: سخنانی از پیشگامان (Green Growth and Travelism: Letters from Leaders)

• تالیف: ربکا هاوکینز (Rebecca Hawkins)؛ شوان وورستر (Shaun Vorster)؛ تری دیلاسی (Terry DeLacy)؛ جئوفری لیپمن (Geoffrey Lipman)؛ مین جیانگ (Min Jiang)

این کتاب به بررسی تعابیر غلط از مفهوم گردشگری پرداخته و چگونگی دست یافتن به صنعت گردشگری به جایگاهی برای تبدیل شدن به صنعت سبز را تشریح می کند. نویسندگان این کتاب به بررسی ضوابط توسعه سبز به عنوان پارامترهای ژئوپولتیک تازه در روبروه با چالش های بزرگ اجتماعی، اقتصادی، زیست محیطی و اقلیمی عصر حاضر و چالش کاهش منابع برای نسل های بعدی پرداخته اند.

3. مسئولیت پذیری در صنعت گردشگری (Taking Responsibility for Tourism)

تالیف: هارولد گودوین (Harold Goodwin)

هارولد گودوین در کتاب خود به ضرورت و اهمیت شناخت گردشگری پایدار برای همه مردم جهان می پردازد. درک گردشگری پایدار چالش بسیار بزرگی است برای برنامه ریزان و فروشندگان این کسب و کار و افرادی که مشتری خدمات گردشگری هستند. مسئولیت پذیری در صنعت گردشگری تنها کتابی در خصوص محصول نهایی گردشگری نیست؛ بزرگترین سازمان های تجاری و تور اپراتورهای خرد و کلان اهداف گردشگری مسئولانه را می شناسند و مسئولیت آن را بر عهده می گیرند. مسئولیت پذیری در صنعت گردشگری کتاب قدرتمندی در خصوص توسعه گردشگری مسئولانه است.

4. گردشگری پایدار در جزایر مقصد (Sustainable Tourism in Island مقاصد)

تالیف: سونیا گراسی Sonya Graci و راشل داتز (Rachel Dodds)

کتاب گردشگری پایدار در جزایر مقصد به بررسی فاکتورهای پایداری در جزایر مقصد گردشگری با رویکرد مطالعه موردی می پردازد. این کتاب چالش ها و پیروزیت های جزایر روبرو با گردشگری پایدار را بررسی می کند. مکانیزم های نوین مانند مشارکت های چند سهامدار در مقاصدی موثر خواهند بود که به خاطر موقعیت جغرافیایی و تغییرات تاریخی با چالش های خاصی روبرو هستند.

عقیده شما درخصوص توسعه گردشگری پایدار چیست؟ نظر و پیشنهادهای خود را با ما و سایر کاربران خبرنگاران به اشتراک بگذارید.