فعال کردن فاکتور تُرکی در آسیای مرکزی از جانب ترکیه - مجله پیکوشو

بهترین تجربه سفر را با تور ترکیه در خاطراتتان ثبت کنید.

به گزارش گروه بین الملل خبرنگاران، به نقل از ریتم اوراسیا، در اکتبر امسال میلادی، شورای همکاری کشورهای ترک، که به منظور هماهنگی ادغام سیاسی، اقتصادی و فرهنگی آنها ایجاد شده، ده ساله شد. در این مدت، شورای ترک زبان پیروز شده پیروزیت های چشمگیری کسب کند، و ترکیه نفوذ خود را در کشورهای ترک زبان که در قلمرو اتحاد جماهیر شوروی سابق بودند، افزایش داده است.

پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، ایده هایی در خصوص ایجاد قریب الوقوع اتحاد دولت های ترک زبان به رهبری آنکارا در ترکیه پخش شد. با این حال، توانایی های واقعی آنکارا به وضوح خواسته های او را برآورده نمی کرد. علاوه بر این، نخبگان کشورهای تازه استقلال یافته دیدگاه های خاص خود را در خصوص سیاست خارجی ابراز کردند. در نهایت، تأثیر آنکارا در ترکمنستان قوی تر بود که اولین کشوری بود که همانند ترکیه الفبای خود را به لاتین تغییر داده و با این کشور روابط اقتصادی شدیدی برقرار کرد. روابط نزدیک تجاری بین ترکیه، قزاقستان و قرقیزستان نیز برقرار شد، که تقریباً بلافاصله پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی تجارت ترکیه در این کشورها به وجود آمد. اما روابط با ازبکستان در اوایل دهه 1990 بدتر نیز شد، پس از آنکه آنکارا به محمد صالح رهبر اپوزیسیون ازبک پناهندگی داد.

در سال های اخیر، شورای ترکی توانسته است پیروزیت های چشمگیری داشته باشد. تا همین اواخر، تنها چهار کشور از شش کشور ترکی - ترکیه ، آذربایجان ، قزاقستان و قرقیزستان عضو آن بودند. در زمان حکومت اسلام کریموف، ازبکستان پرجمعیت ترین کشور ترک در آسیای مرکزی، به سیاست خارجی ایزوله گرایانه پایبند بود و ترکمنستان نیز از نخستین سال های استقلال از هرگونه پروژه ادغام خودداری می کرد. با این حال، در سال 2019 ، ازبکستان به شورای تُرک پیوست و ترکمنستان آغاز به شرکت در رویدادهای مختلف آن کرد. علاوه بر این، در ماه آوریل امسال با توجه به نتایج نشست ششم این شورا در چولپان-آتا (قرقیزستان)، مجارستان نیز شرایط ناظر را در آن دریافت کرد.

در همکاری های تجاری و اقتصادی مقیاس قابل توجهی حاصل شده است. پس از اجلاس آستانه در سال 2015، گردش اقتصادی تجاری بین شرکت نمایندگان آن، طبق اعلام شورای ترک، 22 درصد افزایش یافته و تقریبا به 9 میلیارد دلار رسید که با در نظر دریافت ازبکستان و ترکمنستان 16 میلیارد دلار می باشد. تجارت ازبکستان نیز با کشورهای ترک از سال 2016، 40٪ افزایش یافته است.

از نظر پتانسیل های جمعیتی و اقتصادی، شورای ترک قادر به رقابت با اتحادیه اقتصادی اوراسیا است. قلمرو آن حدود 4.5 میلیون کیلومتر مربع، کل جمعیت آن حدود 150 میلیون نفر و فراوری ناخالص داخلی 1.5 تریلیون دلار است، که برابر با صندلی سیزدهم در دنیا است. کشورهای شورا موقعیت جغرافیایی مطلوبی نیز دارند - راستا تجاری بین اروپا و چین از قلمرو آنها می گذرد و حجم ترافیک روزانه آن بالغ بر یک میلیارد دلار است.

ترکیه به طور پویا سرمایه گذاری های خود را در کشورهای آسیای مرکزی افزایش می دهد. در اواسط دسامبر سال 2018 ، در جریان نمایشگاه کالاهای کشورهای شورای ترک در عشق آباد، گزارش شد که سرمایه گذاری های ترکیه در منطقه از 85 میلیارد دلار فراتر رفته است. قابل توجه است که کل میزان سرمایه گذاری های چینی که بیشتر آنها در بخش سوخت و انرژی قزاقستان متمرکز است، همین مقدار تخمین زده می گردد.

از نظر نفوذ اقتصادی در ترکمنستان، ترکیه مدتهاست که از روسیه پیشی گرفته است. طبق داده های گمرک روسیه، گردش اقتصادی کالا بین فدراسیون روسیه و ترکمنستان در مقایسه با سال گذشته 444 میلیون دلار بوده است. طی ماه های ژانویه تا نوامبر 2018 ، ترکمنستان 673 میلیون دلار با ترکیه معامله تجاری داشته است.

در دسامبر سال گذشته، وزیر تجارت ترکیه، رخسار پکجان، در افتتاح نهمین نمایشگاه محصولات صادراتی کشورهای ترکی در عشق آباد گفت: پیمانکاران ترک در مجموع 1010 پروژه را در ترکمنستان به ارزش کل 47.7 میلیارد دلار به اتمام رسانده اند. سال 2014 اوج تجارت دو جانبه بود که تجارت بین دو کشور 2.9 میلیارد دلار بود. به گفته ر. پکجان، آنکارا ترکمنستان را راستای به سوی آسیای مرکزی می داند، و بنابراین از افزایش تجارت با آن و سرمایه گذاری متقابل حمایت می نماید. در میان شرکای تجاری خارجی، ترکیه طبق گفته ترکمن استات (کمیته دولتی آمار ترکمنستان) در رتبه چهارم صادرات و اول واردات قرار گرفته است. ترکیه در کنار پنج شریک تجاری بزرگ ترکمنستان که شامل چین، ایتالیا، افغانستان و امارات متحده عربی هستند، قرار گرفته است. در اینجا روسیه جزو پنج شریک برتر نیست.

پس از اسلام کریموف، آنکارا روابط خود را با ازبکستان نیز بطور فعال توسعه داده، که به خوبی می تواند برای او ترکمنستان دوم گردد. در اکتبر سال 2017 ، رئیس جمهور جمهوری ازبکستان، شوکت میرضیایف، به ترکیه سفر نموده و در خاتمه آوریل 2018 ، رجب طیب اردوغان یک ملاقات برگشت به تاشکند انجام داد. در پی مذاکرات، 24 سند منعقد شد که شامل توافقنامه همکاری در اقتصاد، تجارت، حمل و نقل، صنعت، انرژی، علم، آموزش و گردشگری است. ارزش کل قراردادها برای بیش از 50 پروژه سرمایه گذاری جدید که در نتیجه مذاکرات منعقد شد، حدود 3 میلیارد دلار بوده است. حجم تجارت بین دو کشور در سال 2017، 30٪ و به 1.5 میلیارد دلار افزایش یافت، و در آینده برنامه ریزی شده است که به 5 میلیارد دلار برسد.

به گفته کارشناس سیاسی ترکیه، رئیس مؤسسه چشم اندازهای استراتژیک، محمد فاتح اوتستارسو، حجم سرمایه گذاری های ترکیه در قزاقستان تقریباً به 20 میلیارد دلار رسیده است. اردوغان میخواهد در ازبکستان به ویژه در بخش انرژی به این سطح دست یابد. تجارت ترکیه با قزاقستان و ترکمنستان با 800 شرکت ترکیه که در قلمرو آنها فعالیت می نمایند، بیش از 2 میلیارد دلار است. تجارت ترکیه با قرقیزستان بیش از 500 میلیون دلار است. شرکت های ترکی عمدتاً در ساخت و ساز، ارتباطات از راه دور و صنایع نساجی فعالیت می نمایند.

پروژه های بزرگ توسط سرمایه گذاران بزرگ مانند هلدینگ های کالیک (منسوجات، انرژی، ساخت و ساز، اقتصادی، لجستیک، تجارت رسانه ای) و یلدیریم (صنعت معدن، متالورژی فلزات رنگین، کودهای معدنی، لجستیک) و همچنین سازمان های دولتی (آژانس همکاری و توسعه ترکیه- تیکا) اجرایی می شوند.

ترکیه علاقمند به اجرای پروژه های حمل و نقلی و لجستیکی با مشارکت کشورهای آسیای مرکزی و چین است. یکی از آنها راه آهن باکو - تفلیس-قارص است که آنکارا دوست دارد آن را به یکی از راستاهای جاده ابریشم تبدیل کند. در اینجا لجستیک نقش خیلی پیچیده ای علیه آنکارا بازی می نماید. حمل و نقل مضاعف کالاها از راه آهن یا حمل و نقل جاده ای به دریا باعث می گردد که حمل و نقل آنها به وسیله خزر بسیار طولانی و گران گردد، که به وضوح در سال 2015 توسط آزمایش ناپیروز اوکراین در سازماندهی ارتباطات ریلی با چین نشان داده شد. مشارکت کشورهای منطقه در پروژه خط لوله انتقال گاز ترانس آناتولی (TANAP) که از جمهوری آذربایجان به وسیله ترکیه به اروپا می رود، بسیار امیدوار نماینده تر به نظر می رسد. اما چشم اندازهای آن با توجه به مساله نامشخص ساخت خط لوله گاز ترانس-خزر فعلا مبهم به نظر می رسد.

با این وجود، برنامه های همکاری اقتصادی کشورهای ترک بسیار جاه طلبانه به نظر می رسد. همانطور که در کنفرانس بین المللی آسیای مرکزی و روسیه: چشم انداز همکاری های متقابل المنفعه، که در اواسط ماه اکتبر در مسکو برگزار گردید، گزارش شده است، تا به امروز، در چارچوب شورای ترک، روی تهیه 40 پروژه و برنامه با مشارکت ترکیه، قزاقستان، آذربایجان، ازبکستان و قرقیزستان کار می گردد. تا سال 2026-2028 ایجاد بازار مشترک برای کالاها، سرمایه گذاری ها، نیروی کار و خدمات برنامه ریزی شده است. با همه اینها، قزاقستان و قرقیزستان در حال حاضر عضو اتحادیه اقتصادی اوراسیا هستند و ازبکستان احتمال پیوستن به آن را در نظر دارد. با این وجود، بدیهی است که ترکیب بازار مشترک ترک با اتحادیه اقتصادی اوراسیا مشکل ساز خواهد بود.

در حاشیه جنوبی اتحاد جماهیر شوروی سابق، ترکیه مزیت مهم دیگری نیز دارد - نزدیکی قومی و اعتقادی، که باعث می گردد از سیاست قدرت نرم بسیار مؤثرتری استفاده گردد. چهار کشور از پنج کشور آسیای مرکزی عمدتا ترک زبان و مسلمان هستند. جمهوری آذربایجان تا حدودی از این سری خارج است، چرا که برخلاف سنی های قزاقستان، قرقیزستان، ازبکستان و ترکمنستان، کشوری شیعه مذهب است، اما این عامل هنوز به طور قابل توجهی در روابط با ترکیه تأثیر نگذاشته است.

فعال شدن فاکتور ترکی ممکن است تبعات جنجالی در روسیه داشته باشد، چرا که در قلمرو آن چندین خودمختاری بزرگ ترک وجود دارد. همه اینها منجر به این می گردد تا تقویت نفوذ ترکیه در کشورهای مشترک المنافع را با احتیاط بیشتری زیر نظر داشت.