کمال الدین بهزاد از سرآمدان هنر مکتب تبریز - مجله پیکوشو

دوره ای که بهزاد در آن پا به عرصه نهاد تاریخ ایران مرحله ای پرآشوب توام با تاخت و تاز مدعیان قدرت را تجربه می کرد. با این وجود تجزیه و تفرقه ای که قرن نهم هجری را دورانی طوفانی نموده بود، مانع ظهور هنرمند عظیمی بنام کمال الدین بهزاد نشد، چنانچه قرن ها پیش نظامی و سعدی و حافظ نیز در همین گونه اعصار پرآشوب به دنیا آمده بودند.

در محیط قدرت و سلطنت اخلاف تیمور از مدتها پیش ذوق و علاقه به هنر و دانش رواج تمام داشت، سلطان حسین بایقرا از نوادگان تیمور بود که بعد از مرگ برادرش ابوسعید گورکان به حکومت هرات رسیده بود، هرات در آن موقع موقعیتی ممتاز داشت، خود سلطان نیز دوستدار هنر بود و وزیر دانشمندش امیر علیشیر نوایی از ادبا و هنرمندان عظیم روزگار خود محسوب می شد، بیشتر مورخان از امیر به عنوان حامی عظیم اهل ادب و هنر یاد نموده اند.

تعالیم میرک، استعداد ذاتی بهزاد و محیط هنری هرات همه و همه باعث شد به زودی کار بهزاد بالا گیرد، هنرمند جوان به دربار هرات راه یافته نظرها را به خود جلب کرد، سلطان و وزیرش از او حمایت کردند و بهزاد با خلق آثاری بی بدیل رضایت ایشان را فراهم آورد. نگاره هایی که بهزاد در بوستان سعدی از خود به یادگار نهاد، حاصل همین دوران است. این نسخه منحصربفرد به خط میرعلی کاتب و برای سلطان حسین بایقرا ترتیب یافته و هم اینک در موزه ملی مصر در قاهره نگهداری می گردد، در انتساب نگاره های این نسخه نفیس به کمال الدین بهزاد، تقریبا تردیدی نیست.

بهزاد چندین سال در دربارتیموری مشغول کاربود تا آنکه درسال 913 ﻫ .ق ،یعنی حدود دو سال پس از مرگ سلطان حسین بایقرا، ازبکان به سرکردگی محمدخان شیبانی بر هرات مسلط شده، حدود سه سال برآن فرمان راندند، در طی این مدت استاد در خدمت خان ازبک بود، او با آنکه حامیانی چون شاهزادگان تیموری را از دست داده بود، اما بنابر شواهد شیبک خان هم به هنر و آثار ظریفه علاقه نشان می داد.

شکل گیری شیوه نوینی در هنر نگارگری ایران

بالاخره در سال 916 ﻫ .ق شاه اسماعیل صفوی با شکست دادن ازبکان در جنگ مرو، خراسان را به قلمرو صفوی منضم ساخت و بدین سان سنتهای هنری مکتب هرات را به ارث برد. یکی از اولین اقدامات پادشاه صفوی در این زمان انتقال نگار گر چیره دست هراتی به تبریز ،پایتخت صفویه بود. شاه اسماعیل در 27 جمادی الاولی 928 ﻫ .ق طی فرمانی کمال الدین بهزاد را به مقام کلانتری کتابخانه منصوب کرد. کتابخانه دربارکارگاهی هنری بود که در آن نقاشان، خطاطان، جلدسازان، صحافان و... مشغول کار بودند و محصول این کارگاهها آثار نفیس و پرارزشی بود که برای سلاطین یا فرزندان آنها تهیه می شد و در حقیقت بهزاد به ریاست هنرمندان دربار صفوی منصوب شده بود.

حضور بهزاد در تبریز بعنوان نقطه عطفی در تاریخ هنر نگارگری ایران محسوب می گردد. انتقال گروهی از هنرمندان مکتب هرات به تبریز و انتصاب برجسته ترین نماینده آن مکتب به سرپرستی کتابخانه دربار صفوی در انتقال دستاوردها و تجارب مکتب هرات و آمیزش آنها با مکتب تبریز، به شکل گیری شیوه نوینی در هنر نقاشی انجامید که مرحله متکامل تری از مکتب هنرهای کتاب آرایی تبریز به شمار می رود، این مکتب که مهر و نشان بهزاد را برخود دارد، برکارگاههای هنری دربارهای آن دوره از هند مغولی تا بخارای شیبانی و استانبول عثمانی اثر گذاشت.کمال الدین بهزاد در سال 942 ه.ق درگذشت و در جوار مزار کمال خجندی در باغ کمال بخاک سپرده شد.

آثار بی بدیل کمال الدین بهزاد که امروزه زینت بخش موزه ها و مجموعه های هنری و تاریخی دنیا است و مرقع گلشن که در کاخ موزه گلستان نگهداری می گردد، نگاره هایی از کمال الدین بهزاد را در خود جای داده است.

*رئیس امور موزه های اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی آذربایجان شرقی