شروع برنامه ارزشیابی تاثیرات پژوهش های اجرا شده در دانشگاه های علوم پزشکی کشور - مجله پیکوشو

به گزارش گروه دانشگاه خبرنگاران، برنامه ارزشیابی تاثیرات پژوهش های اجرا شده در دانشگاه های علوم پزشکی کشور با توجه به اهمیت تقویت اثربخشی طرح های پژوهشی مصوب دانشگاه ها در اولویت برنامه های معاونت تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی نهاده شده است.

با توجه به اهمیت تقویت اثربخشی طرح های پژوهشی مصوب دانشگاه ها، برنامه ارزشیابی تاثیرات پژوهش های اجرا شده در دانشگاه های علوم پزشکی کشور از سوی چند دانشگاه علوم پزشکی اجرا می گردد.

اهمیت و اهداف ارزشیابی شاخص های اثرات پژوهش

اندازه گیری و بررسی اثرات پژوهش های سلامت در محدوده ای فراتر از دانشگاه و دانشگاهیان، مدت ها است مورد توجه کشور ها نهاده شده است.

سئوال بعضی از کشور ها این است که هزینه صرف شده برای انجام پژوهش چه فایده ای داشته است، برای بعضی دیگر از کشور ها چالش اصلی، کمبود هزینه های پژوهش است و احتیاج دارند برای افزایش بودجه پژوهش، نشان دهند که انجام پژوهش فوایدی داشته است.

در ابتدا اثرات پژوهش باید تعریف گردد و اینکه چگونه می توان آن را اندازه گیری کرد.

اثرات پژوهش های سلامت

به منظور شفاف کردن اثرات پژوهش تعاریف محدودی ارائه شده است که مهم ترین تفاوت آن میزان تأیید تعاریف بر قابل اندازه گیری بودن و قابل انتساب بودن اثرات است. دو تعریف موجود که این تفاوت را به خوبی نشان می دهند عبارتند از:

اثرات پژوهش: اثر بر روی تغییر و یا ایجاد منفعت مالی، اجتماعی، فرهنگی، سیاست ها و خدمات عمومی، سلامت، محیط و کیفیت زندگی فراتر از دانشگاه و اثر پژوهش عبارت است از سهم قابل پژوهش در اقتصاد، جامعه، فرهنگ، امنیت ملی، سیاست های عمومی یا خدمات، بهداشت، محیط زیست یا کیفیت زندگی، فراتر از دانشگاه

اهداف بررسی و اندازه گیری اثرات پژوهش در چهار حیطه کلی بیان می گردد:

حمایت طلبی: اثبات فواید حمایت از پژوهش، افزایش درک از پژوهش و فرایند های آن، در سیاستگذاران و جامعه به منظور تغییر سیاست ها و رفتار ایشان.

پاسخگویی: نشان دادن اینکه بودجۀ پژوهش به صورت کارا و اثربخش مصرف شده است و پژوهشگران و نظام پژوهشی را مورد سؤال قرار می دهد.

تخصیص منابع: تعیین این موضوع که در آینده در کدام قسمت پژوهش سرمایه گذاری گردد که بهترین استفاده از منابع محدود موجود انجام پذیرد.

تحلیل: درک این موضوع که چگونه و چرا پژوهش اثربخش است و چگونه می توان آن را بهتر حمایت نمود، با هدف فراوری شواهد برای سیاستگذاری های پژوهشی.

برای بررسی اثرات پژوهشی در یک سیستم، ابتدا باید هدف آن به صورت شفاف تعیین گردد، زیرا روش اجرا را متأثر می سازد.

برای بعضی از اهداف، احتیاج به امتیازدهی به اثرات پژوهش و رتبه بندی آن است (مانند حمایت طلبی و تخصیص منابع)، ولی برای بعضی اهداف، تعیین عوامل مؤثر بر ایجاد اثرات و نوع اثرات اهمیت دارند (مانند تحلیل). همچنین تعیین اهداف بررسی اثرات پژوهشی، رویکرد آن (رویکرد اکولوژیک و یا مطالعات موردی) را تعیین می نماید.

روش های اندازه گیری اثرات پژوهش

به منظور بررسی اثر پژوهش ها، دو روش کلی معرفی شده است: روش مطالعات بالا به پایین و روش مطالعات پایین به بالا.

در مطالعات بالا به پایین، متغیر های مورد استفاده در سطح کلی و جمعی جمع آوری می شوند، مثلاً ارزیابی رابطۀ میزان هزینه صرف شده برای انجام پژوهش ها و اثر آن پژوهش ها بر کاهش مرگ ومیر ناشی از بیماری های خاص. این گونه مطالعات بیشتر با هدف برآورد پولی اثرات پژوهش انجام می پذیرد.

در مطالعات پایین به بالا، تعدادی از پژوهش ها برای بررسی اثرات، مورد ارزیابی قرار می گیرند. به این ترتیب که گروهی از پژوهش ها انتخاب شده و اثرات آن ها در طول زمان مورد بررسی قرار می گیرند.

برای ارزیابی اثرات پژوهش های سلامت به روش پایین به بالا چارچوب هایی معرفی شده اند که یکی از مهم ترین و جامع ترین مدل های پیشنهاد شده، مدل payback است در این چهارچوب منافع حاصل از تحقیقات در پنج طبقه؛ شامل فراوری علم، ظرفیت سازی، اثر بر سیاستگذاری، اثر بر سلامت و اثر بر اقتصاد معرفی می شوند.

در ایران هم با توجه به چهارچوب payback پرسشنامه ای تهیه شد و اثرات پژوهش ها در 6 دانشگاه علوم پزشکی کشور مورد بررسی نهاده شد. در این پروژه از طرح هایی که در سال های 1387 و 1388 سرانجام یافته بودند تعدادی به صورت تصادفی انتخاب شد و پرسشنامه برای محقق اصلی آن فرستاده شد تا آن را تکمیل کند.

برای انتخاب مناسب ترین شاخص ها برای ارزیابی اثرات پژوهش ها باید دو نکته را در نظر گرفت؛ سطح تجمعی (aggregation level) و گروه دانشی (Pillars).

در سطح تجمعی باید تعیین گردد که بررسی اثرات در کدام سطوح شامل فردی، گرنت و گروه پژوهش، سازمان/ دپارتمان، سازمان تأمین نمایندۀ اعتبار، دانشگاهی/ استانی/ ملی و یا بین المللی قرار است انجام پذیرد.

در گروه دانشی باید تعیین گردد که چه گروهی شامل علوم پایه، علوم بالینی، علوم ارائه خدمت، علوم جمعیتی و بهداشت عمومی و علوم بین رشته ای قرار است بررسی گردد. در جهان تجارب متعددی درباره بررسی اثرات پژوهشی در سطوح ملی وجود دارد.

هدف نهایی ارزشیابی دانشگاه های علوم پزشکی بر اساس شاخص اثرات پژوهش های سلامت، ترویج استفاده از نتایج پژوهش های سلامتی در تصمیم گیری های مرتبط با سلامت است. این ارزشیابی با رویکرد مطالعه موردی و با استفاده از چارچوب بازدهی پژوهش (payback) انجام می پذیرد.

در این ارزشیابی از پژوهشگران دانشگاه علوم پزشکی (شامل دانشکده ها، پژوهشگاه ها و مراکز تحقیقاتی) درخواست می گردد چنانچه یکی از پژوهش های ایشان طی سال های 1397، 1398 و 1399 منجر به تاثیر شده اند، فرم مربوطه را تکمیل نموده و به کارشناس ارزشیابی دانشگاه خود ارسال نمایند. سال تصویب پژوهش و سرانجام آن اهمیت ندارد. مهم زمانی است که تاثیر گذاری اتفاق افتاده است.

اصول اولیه در ارزشیابی حاضر عبارت است از: نظام انگیزشی: جهت دهی به فعالیت های حرفه ای در سطح فردی و سازمانی، برابری و عدالت: فراهم آوردن امکان مشارکت همه محققین و دانشگاه ها (و به دنبال آن همه انواع طرح ها)، شفافیت: تمامی فرایند های ارزشیابی درسطوح دانشگاهی و ستادی در دسترس ذی نفعان قرار می گیرد، تضاد منافع: جلوگیری از تأثیر منافع فردی و سازمانی در شناسایی و در امتیازدهی به طرح هایی که اثر داشته اند.

حیطه های ارزشیابی

حیطه های ارزشیابی اثرات پژوهش ها: عبارتند از اثر بر تصمیم گیری، اثر بر سلامت و اثر بر اقتصاد. حیطه اجرایی شدن نتایج پژوهش ها به عنوان مرحله ضروری برای ایجاد اثرات سلامتی و مالی به چارچوب بازدهی پژوهش اضافه شده است.

فراوری مستندات یاری به تصمیم گیری در سطوح بین المللی، ملی و استانی: محتوی آموزشی برای سیاستگذاران و مدیران (مانند: ارزیابی فناوری سلامت، خلاصه سیاستی، اسناد سیاستی، دستورالعمل ها و یا مصوبات سازمان های تصمیم گیر)، ارائه دهندگان (مانند: راهنمای های بالینی و بهداشت عمومی)، بیماران (ابزار یاری تصمیم بیماران)، مردم و دانشجویان.

اجرایی شدن نتایج پژوهش: استفاده از نتایج پژوهش ها در سیاستگذاری های استانی، دانشگاهی و شبکه بهداشت و درمان شهرستان. چنانچه مستندات یاری به تصمیم گیری مورد استفاده قرار بگیرند و یا هرگونه دستورالعمل اجرایی مبنی بر اجرایی شدن نتیجه پژوهش در یک جمعیت تعیین اجرا شده باشد.

ایجاد اثرات سلامتی: به معنی اثر بر شیوع و بروز بیماری، کیفیت زندگی و یا طول عمر. در این بخش، باید با استفاده از انجام پژوهش و یا بررسی داده های روتین نشان داده گردد که نتایج پژوهش که اجرا شده اند، منجر به ایجاد اثرات سلامتی شده اند.

ایجاد اثرات مالی: اثر بر درآمدزایی و افزایش کارایی در سطح فرد و سازمان. در این بخش، باید با استفاده از انجام پژوهش و یا بررسی داده های روتین نشان داده گردد که نتایج پژوهش که اجرا شده اند، منجر به ایجاد اثرات مالی شده اند.

مراحل انجام ارزشیابی دانشگاه های علوم پزشکی بر اساس شاخص تأثیرگذاری پژوهش ها در سه مرحله انجام می گیرد و ابتدا ارسال نامه، راهنما و فرم ارزشیابی برای دانشگاه ها از طرف ستاد، دوم شناسایی و بررسی اعتبار و غربالگری پژوهش های تأثیرگذار توسط دانشگاه و ارسال طرح های منتخب به ستاد و سوم ارزیابی پژوهش های تأثیرگذار به منظور بررسی اعتبار و امتیازدهی است.

امتیاز تعلق گرفته به ایجاد اثرات سلامتی و مالی، بیشتر از امتیاز حیطه اثر بر تصمیم گیری می باشد، زیرا ایجاد اثرات سلامتی و مالی احتیاجمند اجرایی شدن نتایج پژوهش ها هستند و احتیاج به تعاملات و مداخلات بیشتری دارد.

امتیازاتی که به هر یک از حیطه های اثرات تعلق می گیرد، بعد از برگزاری جلسات تخصصی با کمیته داوران آگاهی رسانی خواهد شد.